Гажъяс да обрядъяс
Сы вылӧ видзӧдтӧг, мый унджык изьватасыс лыддьӧны асьныссӧ православнӧйӧн (мукӧдлаын эм на и важ крестлы эскӧм – старообрядчество), ӧніӧдз на эм и паганизм. Тайӧ бура тыдалӧ изьватас гажъясын.
Торъя тӧдчанлунаӧсь календарнӧй гажъяс да обрядъяс. Сідз, быд сиктлӧн эм аслас «Храм празьник» – тайӧ сиктлӧн историяын зэв тӧдчана лун. Шуам, Вертеп Храм пасйӧны моз тӧлысь 14 лунӧ. Коркӧ важӧн тайӧ луннас став грездӧн скӧт кулӧм вӧсна ёна кевмысисны енлы, и скӧтыс бурдіс. Галпи Храм — Троича лун, Діюр Храм — моз тӧлысь 2 лун, Илля лун, Шелляюр Храм — сора тӧлысь 28 лун, Кирита да Улита лун, Усьте Храм — моз тӧлысь 9 лун, Пантелей лун, Галфедь Храм — сора тӧлысь 6 лун, Иван лун да с.в.
Изьватас культуралӧн аслыспӧлӧслуныс бура тыдовтчӧ Ыджыд лун пасйигӧн. Традиция серти, Ыджыд лунводзса войнас сувтӧдлісны ыджыд качайяс. Татшӧм качайяссӧ ӧніӧдз на позьӧ аддзыны изьва сиктъясын Коми Республикаын и Из сайын.
Медся тӧдчана гажъяс пиысь лыддьысьӧ Илля лун (моз тӧлысь 2 лун). Тайӧ луннас кӧр видзысьяс ордйысисны кӧръяс вылын, чӧскыда пусисны-пӧжасисны. Гаж помалӧм бӧрын кӧр видзысьяс заводитісны вӧрзявны тӧвъяинъясӧ, мый вӧлі матынджык налӧн сикт дорын. Илля лун лыддьысис гожӧм да ар костӧн. Чайтісны, мый весиг купайтчыны позьӧ пажынӧдз, а сэсся пажын кад бӧрын пӧ ваыс кулӧ.
Сиктъясын олысь изьватас ёнджыка пасйӧны Иван лун, ӧд сыкӧд йитчӧма турун пуктан кад заводитчӧм. Тайӧ луннас (а бурджык – войнас) колӧ чукӧртны бурдӧдчан турунъяс. Чайтӧны, мый стӧч тайӧ каднас туруныс медся вына.
Медся мича изьва гаж – «Луд». Сійӧс пасйӧны лӧддза-номъя тӧлысь медбӧр вӧскресенньӧӧ либӧ сора тӧлысь медводдза вӧскресенньӧӧ – турун пуктан кад заводитчытӧдз. «Видзе пыран лун водзын» — «видзьяс вылӧ петан лун водзын». Гажлӧн медшӧр иныс — Изьва да Куръя юяс костын дi. Кӧть и гажыс, вузасьӧм да фольклор коллективъяслӧн петкӧдчӧм мунӧ лунчӧж, но гажыслӧн кульминацияыс заводитчӧ рытнас вӧвъясӧн ордйысьӧмъяссянь и помасьӧ сӧмын шонді петігӧн. Стӧч тайӧ вуджан кадыс и иныс петкӧдлӧны гажлысь сакральностьсӧ.
Гажлӧн медся мича юкӧн – вӧрӧтаӧн мунӧм, тані участвуйтӧны Изьва районса быд сиктын, поселокын да грездын олысь йӧз, а сідзжӧ мукӧд регионысь воӧм изьватас. Мича национальнӧй паськӧма изьватас мунӧны йӧктӧмӧн да сьылӧмӧн став Изьва сикт кузя да вуджӧны Изьва ю мӧд берегӧ, ді вылас. Тані водзӧ йӧктӧны, гажӧдчӧны. Том нывъяс пырӧдчӧны «Мича ижемка» конкурсӧ: налы колӧ не сӧмын петкӧдлыны ассьыныс мича традиционнӧй костюм, но и традиционнӧй культура серти тӧдӧмлунъяс. Тані жӧ котыртӧны и невестаяслысь хоровод, кӧні быттьӧн кӧ тӧдмасьӧны разнӧй сиктысь нывъяс да зонъяс, а гармошка вылын ворсысь зонъясӧс пыртӧны гармонистъясӧ.
«Луд» гажлӧн нӧшта ӧти традиция топыда йитчӧма мӧд муясӧ мунысьяскӧд. Гаж дырйи найӧ босьтӧны ичӧтик пу либӧ вужйӧдӧм быдмӧг Изьва муысь да сюйӧны сійӧс муӧ асланыс гортас Кола кӧджын либӧ Из сайын. Тайӧ быдмӧгыс – изьватас костын йитӧд.